पोलो

इराणमध्ये पहिल्या शतकात खेळला जाणारा, अत्यंत प्राचीन खेळ म्हणजे पोलो. काठी आणि चेंडू या साधनांनी घोड्यावरून खेळाण्याचा खेळ. आज याचे स्वरूप खेळ म्हणून असले तरी, प्राचीन काळी लोकजीवनातील एक धार्मिक सुफलता विधी म्हणून पोलोला मान्यता होती. त्याकाळी त्याचे आणखी एक रुप म्हणजे घोडेस्वारांच्या पलटणींना प्रशिक्षण देणारा क्रीडा प्रकार म्हणून पोलोची मदत घेतली जात व त्यात हजारोंच्या संख्येने लोक सहभाग घेत असत. काळाच्या ओघात पोलो हा इराणचा राष्ट्रीय खेळ बनला. राजघराणे, सरदारवर्ग, स्त्रिया हा खेळ खेळत असत असे संदर्भ सापडतात. इराणमधून हा खेळ जगभऱ पसरला आहे. पुलू या तिबेटी शब्दापासून पोलो ही संज्ञा निर्माण झाली असावी,  असे सांगितले जाते. यातील पुलू म्हणजे चेंडू.

पोलो खेळाच्या इतिहासातील महत्त्वाचे टप्पे –

• सर अँथोनी शर्ली यांनी १८५९ मध्ये सिल्चर येथे पहिला ब्रिटिश पोलो क्लब स्थापन केला.
• भारतात पोलो येऊन पोहोचला तेराव्या शतकात. १८६० या दशकाच्या सुरुवातीला कलकत्ता पोलो क्लबची स्थापना झाली.
• १८६९ मध्ये पोलो इंग्लंडमध्ये पोहचला.
• १८७६ मध्ये जेम्स गॉर्डन बेनेट या पत्रकाराने हा खेळ अमेरिकेत नेला. १८९० मध्ये ‘युनायटेड स्टेट्स पोलो असोसिएशन’ ही संघटना निर्माण झाली. तिने अमेरिकेतील खेळाच्या नियमांना अधिकृत स्वरूप दिले.
• अमेरिकेबाहेर ‘हॅर्लिंगहॅम पोलो असोसिएशन’ ही संघटना या खेळाचे नियंत्रण करते.

पोलो खेळाचे स्वरूप – दोन संघांत प्रत्येकी चार-चार खेळाडू. मैदान २७४·३२ मीटर लांब व १४६·३ मीटर रुंद. काही देशात मैदानाच्या सीमांवर उंच फळ्या लावतात. भारतात अशा फळ्या लावत नाहीत. गोलाचे खांब गोल-पोस्ट म्हणून ओळखले जातात. हे सुमारे ३ मीटर उंचीचे व ७·३ मीटर अंतरावर असतात. घोड्याचा धक्का लागून इजा न होता सहज मोडतील अशा ठिसूळ लाकडांचे बनवलेले असतात.

विलो झाडाच्या मुळांपासून बनविलेला चेंडू. १·२ ते १·४ मीटर लांबीची वेताची काठी, काठीच्या टोकाला टोले मारावयाची आडवी दांडी व दुसऱ्या टोकाला पकडीसाठी जाळीदार कापडाची गुंडाळलेली फीत व मुठीत अडकविण्यासाठी एक कातडी पट्टा. या साधनांच्या साहाय्याने पोलो खेळला जातो. खेळाडूंना खेळातील स्थानानुसार क्रमांक दिले जातात. हल्ला करण्याचे व परतविण्याचे काम एक व दोन या आघाडीच्या खेळाडूंचे तिसरा खेळाडू ‘हाफ-बॅक’ त्याचे काम हल्ल्यात पुढाकार घेण्याचे आणि चौथ्या क्रमांकाच्या खेळाडूचे स्थान मागे असतो. तो बचावात्मक पवित्रा घेऊन प्रतिस्पर्ध्याच्या गोलांना प्रतिबंध करतो. प्रत्येक क्रमांकाच्या खेळाडूला वेगवेगळ्या स्थानांवरून खेळावे लागते.

पोलोची वैशिष्ट्ये –

• डावपेच इतर खेळांसारखे असले  तरी घोडदौडीमुळे अतिवेगवान.
• विशेष पैदास केलेले वेगवान, तगडे आणि स्वारांच्या काबूत राहणारे घोडे.
• सामना सुरू करताना चेंडू मैदानाच्या मध्यभागी घेऊन सर्व खेळाडू आपापल्या गोलखांबाच्या मागे एका रांगेत उभे राहतात.
• प्रत्येक गोल झाल्यानंतर संघ बाजू बदलतात.
• पोलो या खेळाचे वेगवेगळे प्रकार पाहायला मिळतात. जसे- इन्‌डोअर पोलो, वॉटर पोलो, सायकल-पोलो.