बँकेतील बचत आणि गुंतवणूक

आपल्या सर्वांच्या दैनंदिन जीवनात अत्यंत महत्वाचं ठिकाण म्हणजे बँक. आपली बँक, अत्यंत जिव्हाळ्याची, नेहेमीच सुरक्षित आणि सुखावह वाटते अशी. अडीअडचणींना सतत उभी राहणारी, लाख मोलाच्या जमा पुंजीची जोखीम राखणारी, त्याची वृद्धी देणारी. पूर्वीच्या तुलनेने आपल्या पैशाबरोबरच भावनांची गुंतवणूक केल्या जाणाऱ्या हल्लीच्या बँकांचे गुंतवणुकीचे विविध प्रकारही त्या बँकेची काहीशी वेगळीच ओळख करून देताना आपण अनुभवतो. हल्ली बहुतेक बँकांचे ए टी एम तसेच डेबिट अथवा क्रेडिट कार्ड उपलब्ध होत असल्यामुळे रोखीच्या व्यवहाराचे प्रमाण त्यांच्या व्यवसायाच्या तुलनेत बरेच कमी झाले आहे. परंतु असं जरी असलं तरीही बँकेत जाण्याची गरज आजही आपल्याला पडतेच. अत्याधुनिकीकरण आणि संगणकीकरण यामुळे आपले बँकेचे व्यवहार खूपच सोपे आणि सोयीस्कर झाले आहेत.

सरकारी, सहकारी आणि खाजगी क्षेत्रातल्या तसेच परदेशी बँकांना व्यावसायिक स्पर्धेत टिकून राहण्यासाठी गुंतवणुकीचे विविध पर्यायही महत्वाचे ठरत असल्याचं दिसून येतं. बँकिंग क्षेत्रात सेवासुविधांमध्ये वैविध्य असणं हे जसं व्यवसाय वृद्धीसाठी महत्वाचं असतं तसेच बँकेच्या एकूणच गुंतवणुकीवरील व्याजदरातून अथवा निरनिराळ्या स्किंम्समधून आपलं वेगळेपण प्रदर्शित करणं हि काळाची गरज झाली आहे. एकप्रकारे बँकेसाठी आपली ओळख निर्माण करण्याचं ते एक उत्तमोत्तम साधन होऊ शकतं. ग्राहकांच्या मनावर एक वेगळाच ठसा उमटवण्याचं, विश्वास संपादन करण्याचं तसेच नवं नातं निर्माण करण्याचं काम बँकेच्या स्कीम्समुळे होऊ शकतं. सर्वच बँकांमध्ये ज्येष्ठ नागरिकांना विशेष आर्थिक फायदे उपलब्ध करून दिलेले असतात. त्यांच्या ठेवीवरील व्याजदर असो अथवा इतर सोई सुविधा असो.

नोकरी-व्यवसाय करणार्‍या प्रत्येकालाच काही प्रमाणात कर बचतीसाठी गुंतवणूक करावी लागते. अशावेळी दीर्घ मुदतीच्या ठेवींमध्ये बँकेच्या माध्यमातून केलेली गुंतवणूक अधिक फायदेशीर ठरते.     

     सद्य:स्थितीत बँकांमध्ये उपलब्ध असलेले गुंतवणुकीचे विविध पर्याय:  

• सेविंग्स अकाऊंट
• ठराविक मुदतीतील रिकरींग अकाऊंट
• टाइम / टर्म डिपॉजिट अकाऊंट
• मंथली / क्वार्टरली इन्कम अकाऊंट
• सीनियर सिटिजन सेविंग्स अकाऊंट
• पंधरा वर्षे मुदतीचे पब्लिक प्रोविडेंट फंड अकाऊंट
• टॅक्स सेविंग लोंग टर्म डिपॉजिट अकाऊंट
• एनआरआय डिपॉजिट अकाऊंट

सर्वसाधारणपणे वरीलपैकी कोणत्याही स्वरूपाचे बचत अथवा ठेव खाते बँकेत उघडायचे ठरवलं तरी पुढील काही बाबी समजून घेणं आवश्यक असते. अर्थात प्रत्येक बँकेच्या ध्येय धोरणानुसार यात थोडाफार फरक असू शकतो.    

किमान गुंतवणूक: केवळ रोख रु. 100/- (शंभर रुपये) भरून नवीन खाते उघडता येते. किमान सरासरी रु. 100/- चेकबुक नसल्यास तर ते असल्यास रु. 1000/- शिल्लक खात्यात ठेवणे आवश्यक असते. तशी न ठेवल्यास बँक काही ठराविक त्या खात्यातून दंड म्हणून वसूल करू शकते.

गुंतवणुकीची कमाल मर्यादा: बँक खात्यावरील गुंतवणुकीस कोणत्याही स्वरूपाची कमाल मर्यादा नाही.  

व्याजचा दर/मुदतीअंती मिळणारा परतावा: सद्य:स्थितीत या सर्व खात्यासाठी दरसाल 4.0% ते 10.0% इतका व्याजदर आहे. प्रत्येक प्रकारातील बँकेतील खात्यासाठी व्याजदर निरनिराळा असतो. व्याजदराच्या संदर्भात सविस्तर महितीसाठी तसेच विविध पर्यायांसाठी त्या त्या बँकेच्या खाली दिलेल्या संकेत स्थळाला भेट द्या.   

गुंतवणुकीचा कालावधी: बचत खात्यासाठीकोणताही ठराविक कालावधी नाही हे खाते तहहयात चालू ठेवता येऊ शकते.मात्र मुदतीच्या ठेव प्रकाराचे खाते ठराविक मुदतीसाठीच वापरता येते.

गुंतवणुकीसाठी वयाची पात्रता: केवळ सज्ञान व्यक्तीस खात्यावरील व्यवहार करता येतो परंतु अज्ञान व्यक्तीच्या नावाने खाते जरूर उघडता येते मात्र त्यावरील व्यवहार अज्ञान व्यक्तीच्या पालनकर्त्यासच करावे लागतात.  

खाते प्रकार: एकेरी अथवा दुहेरी बचत अथवा मुदत ठेव खाते उघडता येते.

खात्यावरील सोई सुविधा: चेकबुक सुबिधा उपलब्ध असल्यामुळे बँकेतील केवळ बचत खातं आपल्या गरजेनुसार आर्थिक व्यवहार करण्यासाठी वापरता येतं. चेकच्या आधारे स्वतः आपल्या खात्यातील रक्कम काढणे अथवा अन्य व्यक्तीस देणे शक्य होऊ शकते. अर्थात काही रोख रक्कम भरण्याच्या तसेच काढण्याच्या नियमांचे पालन करणे अनिवार्य असते. अन्य खात्यांसाठी चेकची सुबिधा उपलब्ध नसल्यामुळे केवळ अशी खाती व्यक्तीगत व्यवहारासाठीच वापरता येतात.    

इतर संबंधित माहिती: या खातात तीन वर्षातून किमान एकदा पैसे भरण्याचे अथवा काढण्याचे व्यवहार होणे अनिवार्य असते. अन्यथा हे खाते कोणतीही पूर्वसूचना न देता बंद केले जाऊ शकते.सदर खात्याला वारसाची नोंद खाते उघडताना अथवा नंतरही करता येऊ शकते.एका बँकेत कितीही ठेवखाती उघडता येतात.   

• करमूल्यता: सन 2003 पासून गुंतवणुकीवरील मिळालेल्या व्याजाच्या रु.10,000/- पर्यन्तच्या रकमेवर  करमाफी आहे. त्यापुढील व्याजाच्या रकमेवर टीडीएस द्वारे कराची कपात सरसकट सर्वांसाठी केली जाते. अर्थात याला टॅक्स सेविंग लोंग टर्म डिपॉजिट अकाऊंट अपवाद आहे. या खात्यावरील रक्कम म्हणजेच मुद्दल आणि त्यावर बँक अदा करत असलेले व्याज दोन्हीही कर माफ होण्याच्या कामी येतं.    

आपल्या कष्टाची जमापुंजी सुरक्षित ठेवण्यासाठी बँक कोणती निवडावी हा देखील सर्व सामान्यांना अनेकदा प्रश्न पडत असतो. अर्थातच अशी निवड करण्यापूर्वी बँकेची आर्थिक स्थिती कशी आणि काय आहे हे अभ्यासपूर्वक जाणून घेणं महत्वाचं असतं. या व्यतिरिक्त बचत आणि गुंतवणूक या बाबतीतील अधिक माहिती खालील काही प्रगत बँकांच्या संकेतस्थळावर उपलब्ध आहे.

अनुक्रमणिका	बँकेचे नाव	संकेतस्थळ
१	अलाहाबाद बँक	www.allahabadbank.in
२	आंध्र बँक	www.andhrabank.in
३	बँक ऑफ बरोडा	www.bankofbaroda.com
४	बँक ऑफ इंडिया	www.bankofindia.com
५	बँक ऑफ महाराष्ट्र	www.bankofmaharashtra.in
६	कँनरा बँक	www.canarabank.com
७	सेंट्रल बँक ऑफ इंडिया	www.centralbankofindia.co.in
८	काँर्पोरेशन बँक	www.corpbank.com
९	देना बँक	www.denabank.com
१०	आयडीबीआय बँक	www.idbi.com
११	इंडियन बँक	www.indianbank.in
१२	इंडियन ओवर्सिज बँक	www.iob.in
१३	ओरियंटल बँक ऑफ कॉमर्स	www.obcindia.co.in
१४	पंजाब अँड सिंध बँक	www.psbindia.com
१५	पंजाब नॅशनल बँक	www.pnbindia.com
१६	स्टेट बँक ऑफ इंडिया	www.statebankofindia.com
१७	सिंडीकेट बँक	www.syndicatebank.in
१८	यूको बँक	www.ucobank.com
१९	यूनियन बँक ऑफ इंडिया	www.unionbankofindia.co.in
२०	यूनायटेड बँक ऑफ इंडिया	www.unitedbankofindia.com
२१	विजया बँक	www.vijayabank.com
२२	इंडियन बँक असोसिएशन	www.iba.org.in
२३	रिझर्व बँक ऑफ इंडिया	www.rbi.org.in

एकूणच एक कुटुंब एक बँक, आपुलकी जपणारी बँक, नात्यापलीकडचे बँकिंग, आपल्या उत्कर्षाचा सोबती, समृद्धी सर्वांसाठी, आम्ही आहोत ना…., एक विश्वासू आणि मैत्रीपूर्ण आर्थिक भागीदार, बँकेची सुरुवात तुमच्यापासून, आमच्या कुशलतेचा अनुभव, तुमच्या बरोबर सदैव, आओ सोचे बडा अशा प्रकारे आपली ओळख सांगणाऱ्या अनेक बँका आपल्यातला वेगळेपणा आणि सेवा सुविधांच्या माध्यमातून त्यांच्या वैविध्यपूर्ण  दृष्टीकानाचे आपल्याला जणू दर्शनच घडवून आणत असतात. अशी बँक आपल्यासाठी पैशाबरोबरच गुंतवणूक भावनांची करणारी ठरू शकते.